Παιχνίδια ζωής της Πένυς Παπαδάκη, εκδόσεις Ψυχογιός, 2010
Γράφει η Πασχαλία Τραυλού / Συγγραφέας – λογοτέχνης / [email protected]
Το βιβλίο αποτελεί μια ξενάγηση στις πληγές ανθρώπων της διπλανής πόρτας που μπορεί κάλλιστα να είναι πληγές οποιουδήποτε αναγνώστη.
Η απλή, καλοσυνάτη Νίκη που παίζει το παιχνίδι της ζωής αγαπώντας τους ανθρώπους της και συνάμα τους ανθρώπους στην ολότητά τους, που ξέρει να χαρίζεται γνωρίζοντας ότι μόνο μέσα από την προσφορά στους άλλους θα εισπράξει και η ίδια το αντιστάθμισμα της αγάπης που θα της επιτρέψει να αισθανθεί το άγγιγμα της ευτυχίας, μετά από είκοσι χρόνια που έχει χάσει την αδερφή της, συνεχίζει να την χρειάζεται και να την κρατάει απεγνωσμένα δέσμια στη μνήμη της. Εκπληκτικό το εύρημα της συγγραφέως η Ελπίδα να υπάρχει και μετά το θάνατό της, να συνομιλεί με την κεντρική ηρωίδα, να τη στηρίζει μ’ έναν παράδοξο μεταθανάτιο τρόπο.
«Η Ελπίδα ήταν μια αστείρευτη πηγή ενέργειας. Θετική και συμπονετική. Σαν Βέγγος έτρεχε. Σε όλους έτρεχε. Αγαπούσε τα παιδιά τους γέρους, τους ανήμπορους… Κι αυτή η γνώση της μου μεταδόθηκε σαν μετάγγιση ανθρωπιάς και αλληλεγγύης. Είναι αλήθεια ότι μέχρι τότε ήμουν στεγνή από συναισθήματα. Καλή από συνήθεια. Αγαπούσα και πονούσα επιδερμικά».
Καταλύτης ο θάνατος! Ενεργοποιεί κρυμμένες δυνάμεις, οδηγεί τον πονεμένο να πατήσει στα αχνά χνάρια της ψυχής του νεκρού, να τον ακολουθήσει, να ανταμώσει την ουσία του έστω και μετά θάνατον, να καλύψει την απώλειά του με τη βαθειά γνώση των ιδεών που εκείνος πίστευε. Αυτό κάνει και η Νίκη. Ο πόνος της ανασταίνει ψηφίδα ψηφίδα την ψυχή της Ελπίδας μέσα απ’ τις χαμένες ελπίδες άλλων ανθρώπων που καταφέρνει η ίδια να αφυπνίσει. Μέσα από τους ήρωες που η Πένυ πλάθει προκειμένου να διδάξουν την Νίκη ότι οι ζωντανοί έχουν χρέος προς τους νεκρούς να συνεχίζουν τις ζωές τους και όχι να μένουν προσκολημμένοι στο παρελθόν. Με πυρήνα τη νεκρή ηρωίδα φτιάχνει μια πλειάδα εν ζωή ηρώων με πυρήνα του χαρακτήρα καθενός έναν κοινωνικό προβληματισμό. Είναι εντυπωσιακή η δυναμική των απλών αυτών φαινομενικά ηρώων καθώς η περιεκτική περιγραφή της ζωής τους, διαμορφώνει αυτόματα μια ιστορία και μια πλοκή όπως μόνο η ίδια η ζωή ξέρει να την γράφει και να την σκηνοθετεί.
Πρώτος και καλύτερος ο Γιώργος. Ο σύντροφος. Το λιμάνι, το στήριγμα, ο εξισορροπιστής. Ο πρωτεργάτης της ευτυχίας της που μαζί με τα δυο της παιδιά αποτελούν το πάνθεο της ευτυχίας της και συνάμα το πρότυπο, το υπόδειγμα μιας οικογένειας όπως σήμερα θα πρέπει να είναι για να μπορεί ο θεσμός του γάμου να επιτελεί τον προαιώνιο στόχο του. Ο θεσμός της υγιούς οικογένειας παίρνει σάρκα και οστά και από ιδέα γίνεται πράξη από την πένα της Πένυς για να καθοδηγήσει τον αναγνώστη να αναζητήσει τα δικά του στεγανά μέσα στην οικογένεια, να αναζητήσει τρόπους εξισορρόπησης του θεσμού, μέσα στις νέες κοινωνικές δομές και τις απειλές που αντιμετωπίζει. Θα έλεγε κανείς ότι η Παπαδάκη θεματικά στέκεται στον ιδεολογικό αντίποδα του La Sagrada Familia της Xaτζή η οποία ασχολήθηκε με την αποδόμηση του θεσμού στο δικό της μυθιστόρημα.
Μια απλή φράση αποτελεί το μήνυμα και συνάμα το κλειδί της κατανόησης τα πρόθεσης της συγγραφέως.
«Έτσι με φωνές, με βρισιές, αγάπες κρυφές και φανερές, μυρωδιές κι αρώματα, ζούσαμε. Ζούσαμε αληθινά και όμορφα. Τα σποράκια, η πορτοκαλάδα, το υποβρύχιο, όλη η γειτονιά κι αυτή η απέραντη αδελφική αγάπη μας έκαναν παρέα… Από την κουζίνα έφτανε η μυρωδιά από τα κεφτεδάκια που τηγάνιζε η μάνα. Στα μεγάλα κέφια ανοίγαμε και καμιά μπύρα παγωμένη και νιώθαμε πλούσιοι».
Δεύτερη ηρωίδα η Νανά Πουκτσιάτζε. Η μετανάστρια που ήρθε με τον άντρα της και τα τέσσερα παιδιά της από τη Γεωργία, η γυναίκα στης οποίας το πρόσωπο συναιρείται ο πόνος, η ανασφάλεια, ο φόβος της ξενιτιάς, της ξενηλασίας στην ξένη χώρα, το μαρτύριο της προκατάληψης και της καχυποψίας. Γνωρίζει αυτά τα συναισθήματα ο Έλληνας, χρόνια μετανάστης και ο ίδιος στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα όμως συχνά ξεχνά ή απωθεί αυτές τις μνήμες συμπεριφερόμενος το ίδιο σκληρά στους σύγχρονους μετανάστες. Η Νανά είναι μια μετανάστρια όμοια με την Ελπίδα που μετανάστευσε αναζητώντας τη μοίρα της στη Γερμανία. Η καρδιά της Νίκης σφίγγεται παρατηρώντας την τύχη, την αξιοπρέπεια και τη μελαγχολία αυτής της γυναίκας επειδή πιο καθαρά από ποτέ τώρα συνειδητοποιεί και αποκωδικοποιεί τα λόγια και τα βλέμματα της δικής της αδερφής, της Ελπίδας όταν ζούσε στα ξένα.
Ο κυρ Λεωνίδας, ο τρίτος ήρωας της Πένυς του οποίου η περιποίηση ανατέθηκε από ένα πρόγραμμα φροντίδας ηλικιωμένων στην Νίκη, υπάρχει για να υπενθυμίσει την ανάγκη της τρίτης ηλικίας για αγάπη, φροντίδα και συμπαράσταση.
«Η απόγνωση έχει τη δυσωδία της μοναξιάς και της εγκατάλειψης. Την μπόχα της ανθρώπινης αδιαφορίας. Όσο είναι κανείς νέος, όλα τα αντέχει, νομίζει ότι δεν έχει ανάγκη κανέναν. Μα σαν φεύγουν τα νιάτα, έρχεται ο φόβος».
Η Παπαδάκη δεν αρκείται στην ξέβαθη προβολή του χάσματος μεταξύ του γέροντα Λεωνίδα και της επίσης ηλικιωμένης αδελφής του. Η αλήθεια αποκαλύπτεται μετά το θάνατο του γέροντα. Με οπτική αντικειμενική απονέμει σε κάθε ήρωά της δικαιοσύνη και αναγνωρίζει τους λόγους εκείνης της ψυχρότητας μέσα από την ανάγκη μιας εκ βάθρων εξομολόγησης της αδερφής που συγκινεί, συγκλονίζει και προβληματίζει ξανά.
«Το ξέρω ότι είναι αργά για να ζητήσω συγγνώμη από τον αδερφό μου, αλλά τον αγαπούσα. Όμως επειδή οι γονείς μας ήταν Μανιάτες, εκείνος επειδή ήταν αγόρι, έτρωγε το καλύτερο και το μεγαλύτερο κομμάτι από το κρέας, το γλυκό και την πίτα. Εγώ τα αποφάγια». Πόσες φορές τα κοινωνικά ήθη είναι τα πρωταίτια για τις πιο μεγάλες κοινωνικές αδικίες;
Η μικρή Μαρία και η Ελισάβετ αποτελούν τους καταλύτες της μεταμόρφωσης της ζωής του Στέλιου, του επιστήθιου φίλου του συζύγου της Νίκης, καθώς με το μήνυμα της αγάπης και το μήνυμα της συγχώρεσης και της μετάνοιας υποδεικνύουν τον ιδανικό τρόπο των ανοικτών λογαριασμών με το παρελθόν.
Ταυτόχρονα όμως η Μαρία ανοίγει το κοινωνικό κεφάλαιο της ορφάνιας.
Η Νίκη εξομολογείται:
«Τα γελαστά μουτράκια στις φωτογραφίες που κοσμούσαν τους τοίχους του ιδρύματος δεν είχαν καμία σχέση με τα σκοτεινά και αγέλαστα ματάκια που με κοιτούσαν παγερά. Κάποιος είχε κλέψει το φως από τα μάτια τους. Κάποιος τους είχε κλέψει αυτό το γνώριμο γάργαρο γέλιο που δηλώνει την ξεγνοιασιά ενός παιδιού»/ Άκουσα τη διευθύντρια του ιδρύματος να λέει: Ξέρεις ποιος είναι αυτός ο κάποιος; Ο άνθρωπος. Κι ο χειρότερος άνθρωπος στον κόσμο γι’ αυτά τα παιδιά είναι ο ίδιος ο γονιός»
Από το σημείο αυτό οι ιστορίες αρχίζουν να αλληλοσυνδέονται και να αλληλεπιδρούν τόσο στη διαμόρφωση των συγκινήσεων των ηρώων όσο και στην κατάκτηση ενός υψηλού βαθμού αυτογνωσίας από μέρους τους.
Αυτή την αυτογνωσία και συνάμα την αυτοπεποίηση που επιβάλλεται να αναπτύξει κάθε ώριμος άνθρωπος για να προσφέρει στον εαυτό του τις ευκαιρίες που του αξίζουν στην ευτυχία φαίνεται ότι η Έφη, η επιστήθια φίλη της Νίκης και επόμενη ηρωίδα της Πένυς άργησε να την κατακτήσει. Χρειάστηκε να αφήσει τον εαυτό της να κακοποιηθεί ποικιλοτρόπως από τον κατ’ ευφημισμό σύντροφό της έως ότου, με τη συμπαράσταση της Νίκης, του Γιώργου και του Στέλιου διαπιστώσει ότι μπορούσε να διεκδικήσει ό,τι της ανήκε σ’ αυτή τη ζωή. Η Έφη είναι μια ηρωίδα σχεδόν τραγική. Τα χαρακτηριστικά της έχουν σφυρηλατηθεί με κάθε λεπτομέρεια και η περιγραφή των αντιδράσεών της στην κακοποίηση προκαλούν ρίγος. Το μήνυμα σαφές: η αντίδραση και η εγκατάλειψη αυτών των προβληματικών καταστάσεων για τη διάσωση τόσο της αξιοπρέπειας του θύματος όσο και για τη διαφύλαξη της ψυχολογίας και της συναισθηματικής ακεραιότητας των παιδιών. Η Έφη, περνώντας μέσα από τη φωτιά και τους εφιάλτες της κακοποίησης, καταλήγει με το ευοίωνο μέλλον της, να αποτελεί μια ηρωίδα παράδειγμα για όσες γυναίκες βιώνουν ανάλογες καταστάσεις και μια φωνή στην ένοχη σιωπή αιώνων απέναντι σε τέτοια φαινόμενα.
Σμιλευμένη με ιδιαίτερη φροντίδα η Ελισάβετ, η άλλη γηραιά, κακότροπη και περίεργη ηρωίδα του βιβλίου, ένας ηθικός και συναισθηματικός αντίποδας του Λεωνίδα, κατάφερε να την κατακτήσει λίγο πριν από το τέλος της. Η Ελισάβετ είναι μια γυναίκα από εκείνες που δεν θεωρούσαν προορισμό τους το γάμο και τη μητρότητα. Ήταν μια γυναίκα με μια αρσενική ελευθερία η οποία την έκανε να ασφυκτιά στους κοινωνικά αποδεκτούς γυναικείους ρόλους που την οδήγησε σε μια ανώριμη ίσως επιλογή. Η Ελισσάβετ μοιάζει αρχικά με θύτη όμως στην πορεία του βιβλίου αποδεικνύεται ότι η επιθετικότητά της δεν είναι παρά η μάσκα της ενοχής και της οδύνης της.
Τα Παιχνίδια ζωής προσφέρουν την αίσθηση της απλότητας αλλά σε καμία περίπτωση της απλοϊκότητας. Αποτελούν ένα αντικατόπτρισμα της κοινωνίας και προτείνουν μια οπτική θέασης της ζωής ώστε να πάψουν να υφίστανται καταστροφικά κοινωνικά στερεότυπα που αμαυρώνουν την ουσία και το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης.
