του Κωνσταντίνου Μπατσιόλα
Η τελευταία μεγάλη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση ήταν αυτή που εφήρμοσε ο Γεράσιμος Αρσένης ως υπουργός παιδείας το 1997-1999. Οι επόμενοι υπουργοί στην πραγματικότητα μόνο διορθωτικές παρεμβάσεις έκαναν ως προς το σύστημα που υπήρχε. Είτε δεν θέλησαν είτε δεν οραματίστηκαν είτε δεν πρόλαβαν να θέσουν σε εφαρμογή μια ολοκληρωμένη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που θα συγχρόνιζε το σχολείο με την πραγματικότητα.
Φαίνεται ότι ο νυν υπουργός παιδείας ο κ. Γαβρόγλου θα προλάβει να θέσει σε εφαρμογή μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (αν και είναι πολύ πιθανό ο επόμενος υπουργός, όποιος κι είναι αυτός όποιου κόμματος, να την αναστείλει και να ξεκινήσει εκ νέου ένας νέος ατέρμων «εθνικός» διάλογος για την παιδεία). Μέχρι τώρα οι συζητήσεις επικεντρώνονταν πρωτίστως και κυρίως στο σύστημα εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση- πώς δηλαδή τα παιδιά θα μπαίνουν στο πανεπιστήμιο! Δεν είναι λίγοι αυτοί που προέβαλλαν το ανόητο, εξωφρενικό και άκρως λαϊκιστικό σύνθημα για «κατάργηση των πανελλαδικών εξετάσεων» και «ελεύθερη πρόσβαση στα ΑΕΙ/ΤΕΙ». Αυτή η συζήτηση προφανώς «ικανοποιεί» τις διαθέσεις της κοινής γνώμης, αλλά αποπροσανατολίζει την κοινωνία από μερικά άλλα μείζονος σημασίας ζητήματα/προβλήματα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Στο παρόν άρθρο θα θίξω μερικές πτυχές του ζητήματος – σίγουρα όχι όλες τις πτυχές και, προφανώς, χωρίς να είναι δυνατόν να εμβαθύνω.
Πρώτον : πολύ λόγος γίνεται για τη χρησιμότητα της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών στο γυμνάσιο. Σε παλαιότερο άρθρο μου είχα τοποθετηθεί αναφανδόν υπέρ της διδασκαλίας. Εδώ θα θίξω μια πτυχή του ζητήματος που είτε παραβλέπεται είτε αποσιωπάται : η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στη διαχρονική της διάσταση. Στο λύκειο τα παιδιά διδάσκονται κείμενα των : Θουκυδίδη, Ξενοφώντα, Λυσία, Σοφοκλή, Πλάτωνα κι Αριστοτέλη (η εξέταση του αδιδάκτου κειμένου εξαντλείται στη γραμματική και στο συντακτικό και όχι στο περιεχόμενο-νόημα του κειμένου). Δηλαδή διδάσκονται κείμενα που γράφτηκαν τον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ. Από τα κείμενα του 4ο αιώνα π.Χ. γίνεται ένα τεράστιο χρονολογικό άλμα και μετά διδάσκονται κάποια κείμενα σε καθαρεύουσα του 19ου και 20ου αιώνα(π.χ. Παπαδιαμάντης και Βιζυηνός). Με άλλα λόγια απουσιάζει ολόκληρη η ελληνιστική και βυζαντινή γραμματεία! Έχει δηλαδή εξοβελιστεί από το Λύκειο μια πνευματική παραγωγή 1500 και πλέον ετών. Νομίζω ότι θα ήταν προς τη σωστή κατεύθυνση αν εντάσσονταν κείμενα του Πλωτίνου ή του Πλουτάρχου, αν στη γλωσσική διδασκαλία περιλαμβάνονταν Ορθόδοξοι Ιεράρχες, όπως ο Μ. Βασίλειος, ο Ιωάννης Χρυσόστομος ή ο Μ. Φώτιος. Τα παιδιά αγνοούν παντελώς προσωπικότητες, όπως ο Προκόπιος, ο Μ. Φώτιος, ο Μ. Ψελλός ή ο Πλήθων. Αυτή, φρονώ, είναι μια επιβεβλημένη αλλαγή στη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας (η ελληνική γλώσσα είναι ενιαία- μιλιέται και γράφεται αδιάκοπα για περισσότερα από 3.000 χρόνια), ώστε να διευρυνθούν οι γνωστικοί, γλωσσικοί κι, εν γένει, πνευματικοί ορίζοντες των παιδιών.
Δεύτερον : πολύς λόγος γίνεται για το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού- bulling. Αν και τέτοια φαινόμενα πάντα υπήρχαν, το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια τα ΜΜΕ «ανακάλυψαν» το «μπούλινγκ» είναι σίγουρα προς τη σωστή κατεύθυνση, προκειμένου να ευαισθητοποιούνται οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί και στο σύνολό της η κοινωνία. Το σχολείο τι κάνει γι’αυτό; Τι κάνει το σχολείο, για να αντιμετωπίσει το «μπούλινγκ»; Μάλλον λίγα πράγματα γίνονται ως κεντρικός σχεδιασμός – πολλά κάνουν, σίγουρα, εκείνοι οι εμπνευσμένοι εκπαιδευτικοί που το έργο τους μέσα στο σχολείο είναι απεριόριστα μεγαλύτερο από τις πενιχρές αμοιβές τους. Στο σημείο αυτό νομίζω ότι είναι άκρως απαραίτητος ο άμεσος διορισμός ψυχολόγων στα σχολεία. Άμεσα. Η ζωή ενός παιδιού δεν αποτιμάται με χρήματα – όποιο κι αν είναι το κόστος για το διορισμό μερικών χιλιάδων ψυχολόγων. Δεν είναι ανάγκη κάποια οικογένεια να θρηνήσει ένα ακόμη παιδί που αυτοκτόνησε, γιατί έπεσε θύμα σχολικού εκφοβισμού μέσα στο σχολείο!
Τρίτον : ποια είναι η καλλιτεχνική παιδεία ή αλλιώς αισθητική αγωγή που λαμβάνουν τα παιδιά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση; Ποια εφόδια προσφέρει το σχολείο, ώστε ο έφηβος όχι μόνο να εκφράσει δημιουργικά τις ανησυχίες και τα συναισθήματα μέσω των Τεχνών αλλά και να στρέψει το ενδιαφέρον του προς την ποιοτική και γνήσια καλλιτεχνική δημιουργία απορρίπτοντας την εμπορευματοποιημένη και τυποποιημένη υποκουλτούρα. Τα παιδιά θέλουν να μεγαλώσουν και να γίνουν selebrities: όχι να γίνουν καλλιτέχνες γιατί αγαπούν την Τέχνη (συνήθως τη μουσική και το κινηματογράφο). Έτσι η παροχή ποιοτικής καλλιτεχνικής παιδείας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση συνδέεται άμεσα και με το ζήτημα ποια πρότυπα θέλουν να υιοθετήσουν τα παιδιά!
Τέταρτον : μέχρι την έλευση και διάδοση του ηλεκτρονικού διαδικτύου τα παιδιά για να κάνουν τις όποιες σχολικές εργασίες άνοιγαν κάποια εγκυκλοπαίδεια, διάβαζαν κι αντέγραφαν τις πληροφορίες. Έτσι συντελούνταν κι ένα μέρος της διαδικασίας της μάθησης. Μετά ήρθε το … google! Όχι, δεν είμαι τεχνοφοβικός! Δεν νοείται εκπαίδευση το 2018 χωρίς το ηλεκτρονικό διαδίκτυο. Το ζήτημα είναι πώς αξιοποιείται από τους εκπαιδευτικούς, τους μαθητές και τους γονείς. Μια σχολική εργασία πολύ συχνά λαμβάνει την εξής απλή και ξεκούραστη διαδικασία : το παιδί (ή ακόμη κι ο γονιός) μπαίνει στο google, πατά τη λέξη κλειδί, βρίσκει τις αντίστοιχες πληροφορίες και κάνει ένα απλό copy-paste…κι έτοιμη η εργασία! Ο εκπαιδευτικός λαμβάνει την copy-paste εργασία κι όλοι είναι έτσι ευχαριστημένοι! Τι έμαθε το παιδί από αυτή τη διαδικασία; Ένα μόνο πράγμα : ότι στο ίντερνετ βρίσκεις τα πάντα χωρίς να κουράζεσαι! Η άγνοια, η απρονοησία και η αβελτηρία της εκπαιδευτικής κοινότητας (εκπαιδευτικοί, γονείς, παιδιά) τείνουν να καταστήσουν το ίντερνετ από ακένωτη πηγή γνώσης και πληροφοριών σε μέσο πνευματικού μαρασμού και αμάθειας! Και οπωσδήποτε θα πρέπει να ανοίξει και η κουβέντα για την αξιοπιστία των πληροφοριών στο ίντερνετ, για fake news και για την εποχή της “μετά-αλήθειας” του ηλεκτρονικού διαδικτύου. Ας σκεφτούμε, επίσης, πόσες ώρες καθημερινά καταναλώνουν οι έφηβοι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και πόσοι κίνδυνοι ελλοχεύουν! Είναι καθόλου προετοιμασμένοι οι έφηβοι να ανταποκρίνονται στις προκλήσεις του διαδικτύου, να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα και τους κινδύνους και να αξιοποιούν στο έπακρο τις απεριόριστες δυνατότητες που προσφέρει; Τι κάνει το σχολείο για να τους ετοιμάσει; Αυτό που συμβαίνει με το ίντερνετ είναι ακόμη βαθύτερο: το παιδί δεν χρειάζεται να απομνημονεύει τόνους (άχρηστων ή χρήσιμων) πληροφοριών, αφού μπορεί πολύ εύκολα να αλιεύσει οποιαδήποτε πληροφορία στο ίντερνετ. Το παιδί πρέπει να εξοπλιστεί με τα κατάλληλες ικανότητες, ώστε να ανταποκρίνεται στις ποικίλες προκλήσεις της ιντερνετικής εποχής μας! Με άλλα λόγια η ανάπτυξη κριτικής σκέψης είναι όσο ποτέ άλλοτε επιβεβλημένη!
Μέσα στα όρια του παρόντος άρθρου δεν είναι δυνατόν να θιχτούν πολλές άλλες πτυχές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ζητήματα όπως η διάπλαση δημοκρατικής συνείδησης, η κοινωνία με την πολιτιστική παράδοση, οι ελλείψεις στις υλικοτεχνικές υποδομές, η υποβάθμιση της γυμναστικής, του επαγγελματικού προσανατολισμού και της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, ο χαρακτήρας της διδασκαλίας των θρησκευτικών, ο τρόπος διδασκαλίας κι εξέτασης της ιστορίας, η ποιότητα των σχολικών βιβλίων, η ποιότητα της διδακτέας και εξεταστέας ύλης είναι εξίσου σημαντικά. Εξίσου σημαντικά είναι και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ίδιοι εκπαιδευτικοί με τους πενιχρούς μισθούς και τα πολυπληθή τμήματα (δεν είναι ήσσονος σημασίας π.χ. το ότι ένας κακώς αμειβόμενος φιλόλογος μπαίνει στη β΄ λυκείου να διδάξει αδίδακτο σε μια τάξη με 25 μαθητές! Πρακτικά είναι αδύνατον να φροντίσει και τους 25). Αυτά θεωρώ ότι είναι σημαντικότερα προβλήματα από το πώς θα «βαφτίσουμε» τις πανελλαδικές εξετάσεις και πόσα μαθήματα (4 ή 6 ή 9….) θα δίνουν οι μαθητές για να εισέρχονται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Το μείζον όμως είναι πόσο το σχολείο εμπνέει τον μαθητή και τον εκπαιδευτικό…κυρίως τον εκπαιδευτικό που είναι η ψυχή της εκπαίδευσης! Ένας ψυχωμένος κι εμπνευσμένος εκπαιδευτικός είναι αναντικατάστατος και αξίζει όσο χίλιες εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις!
Υγ. Το άρθρο αυτό συντάχθηκε πριν την ανακοίνωση της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του κυρίου Γαβρόγλου και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Εκπαιδευτική Εστία”
Κωνσταντίνος Μπατσιόλας
Ιστορικός ΜΑs
