Γράφει ο Γ. Βοσκόπουλος / αναπλ. καθηγητής, Τμήμα ΔΕΣ, ΠΑΜΑΚ
Το 2017 αποτελεί χρονιά σταθμό για την Ευρώπη. Οι εκλογές σε χώρες κλειδιά για την πορεία της σε συνδυασμό με την ανάληψη της αμερικανικής προεδρίας από τον Ν. Τραμπ αποτελούν δύο προσδιοριστικές παραμέτρους μίας πορείας ολοκλήρωσης που φαίνεται να αμφισβητείται καταστατικά.
Στο εσωτερικό πεδίο είναι σαφές ότι επανεθνικοποιούνται πολλές πτυχές των επιλογών των κρατών μελών. Οι επιλογές αυτές λαμβάνουν χώρα υπό το βάρος της ενίσχυσης των ευρωσκεπτικιστών. Στο ένα τρίτο περίπου της Ένωσης κόμματα που εκφράζουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ευρωσκεπτισκιστικές αντιλήψεις είναι κυβερνητικοί εταίροι. Μάλιστα το ειδικό πολιτικό τους βάρος είναι τέτοιο που επηρεάζουν σημαντικά και συνδιαμορφώνουν την πολιτική ατζέντα. Ως αποτέλεσμα, υποστηρίζουν πολιτικές κλειστών συνόρων, περιορισμό της κινητικότητας των εργαζομένων και πολιτικές προστατευτισμού που δεν συνάδουν με το κοινοτικό κεκτημένο.
Σε επίπεδο διεθνών σχέσεων και δη των σχέσεων ΕΕ-ΗΠΑ η ρητορική Τραμπ αμφισβητεί ουσιαστικά την οντολογία του ευρω-ατλαντικού άξονα και τη μεταπολεμική τάξη πραγμάτων. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία σε έναν περισσότερο από ποτέ κατακερματισμένο κόσμο. Υπό τη νέα ηγεσία τους οι ΗΠΑ δηλώνουν ότι δεν επιθυμούν να συνεχίσουν να επωμίζονται το βάρος της στρατηγικής σύζευξης των δύο στρατηγικών εταίρων. Απαιτούν από τους Ευρωπαίους ίσο μερίδιο αμυντικών δαπανών και έναν πιο ενεργό ρόλο. Με απλά λόγια δεν επιθυμούν να συνεχίσουν το ρόλο της εγγυήτριας δύναμης της ασφάλειας της Ευρώπης, αφού ο Ν. Τραμπ εκφράζει έναν απομονωτισμό με άξονα μια περιορισμένη χωροταξία έκφρασης και ανάδειξης των αμερικανικών συμφερόντων. Ως αποτέλεσμα ο Ν. Τραμπ είναι πιθανό να θέσει νέους κανόνες στο πλαίσια ευρω-ατλαντικών σχέσεων όπως αυτές διαμορφώνονται εντός της Συμμαχίας.
Ο απομονωτισμός αυτός δημιουργεί ερωτηματικά όσον αφορά την τύχη των διεθνών οργανισμών και τον τρόπο που θα λειτουργήσουν στο νέο περιβάλλον ασφαλείας. Ως μη πολιτικός αλλά ως επιχειρηματίας που υιοθετεί επιθετικές πολιτικές είναι πιθανό να εκμεταλλευτεί τις αδυναμίες των Ευρωπαίων, την εσωστρέφεια της Ένωσης και την αδυναμία ή απροθυμία της να χρησιμοποιήσει σκληρή ισχύ. Αυτό σημαίνει ότι μία Ευρώπη κατακερματισμένη που αναλώνεται στην εσωστρέφεια δεν θα αποτελέσει ισότιμο συνομιλητή-συνδιαμορφωτή επιλογών σε ένα διεθνές περιβάλλον που εμπεριέχει στοιχεία μετάβασης προς μία άγνωστη τάξη πραγμάτων, τουλάχιστον σε επίπεδο περιφέρειας και ευρωπαϊκών δρώμενων. Αν σε αυτά προσθέσουμε ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός, τη μη προβλεψιμότητα της ιδιοσυγκρασίας Τραμπ, τότε είναι σαφές ότι διαφαίνονται κίνδυνοι για τη διεθνή τάξη και τους θεσμικούς μηχανισμούς που επηρεάζουν σε μικρό ή μεγάλο βαθμό τις επιλογές των κρατών και λειτουργούν ως φορείς κοινωνικοποίησης των.
Ο Ν. Τραμπ έχει προαναγγείλει μέσα από το τουίτερ στρατηγικές επιλογές που προτίθεται να κάνει. Είναι η πρώτη φορά που αυτό γίνεται σε τέτοιο βαθμό και ένταση από έναν εκλεγμένο αμερικανό πρόεδρο. Στην περίπτωση του ΟΗΕ η κριτική του για το ρόλο του αποτυπώθηκε σε ένα τουίτ την επόμενη μέρα των Χριστουγέννων με το οποίο υποστήριξε ότι ο ΟΗΕ «είναι ένα κλαμπ στο οποίο βρίσκονται άτομα, μιλάνε και διασκεδάζουν».
Επιπλέον η αίσθηση των Ευρωπαίων είναι ότι αγνοεί σημαντικά δεδομένα για την ΕΕ και το ρόλο της. Αυτό τουλάχιστον εξέφρασε ο Jean-Claude Juncker όταν δήλωνε ότι «η εκλογή Ν. Τραμπ θέτει σε κίνδυνο τις δομές των ευρω-ατλαντικών σχέσεων». Το πλέον κρίσιμο ζήτημα είναι η αμφισβήτηση της αρχής της συλλογικής ασφάλειας που διέπει τις σχέσεις Ευρώπης-ΗΠΑ μέσα από την Ατλαντική Συμμαχία κάτι που συνιστά πρωτεύουσα απειλή για το δυτικό οικοδόμημα. Ορθά ο Ρασμούσεν εκτίμησε ότι «αν ο Ν. Τραμπ υλοποιήσει τις προεκλογικές εξαγγελίες του τότε το ΝΑΤΟ θα αποδυναμωθεί»[2]. Η δε πρόθεση του (κατά δήλωση του) να μην συνδράμει στρατιωτικά τους Ευρωπαίους συμμάχους σε περίπτωση που δεχτούν επίθεση ακυρώνει καταστατικά τη Συμμαχία και την αξιοπιστία της ως ο μηχανισμός συλλογικής ασφάλειας της Δύσης. [3]
Τα παραπάνω συνιστούν μια διττή πρόκληση για την ΕΕ και την ικανότητα της πρώτον να αντιμετωπίσει τις εσωτερικές αντιφάσεις που προκύπτουν από τη μεταστροφή της σε ένα νέο μοντέλο διακυβέρνησης και δεύτερον τις προκλήσεις που διαφαίνονται στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ.
[1] «Donald Trump risks upsetting EU-US ties, says commission chief», The Guardian, 11/11/2016
[2] «Donald Trump election pledges will weaken NATO», Newsweek, 11/14/16
[3] «Donald Trump’s NATO Stance Threatens ‘West’ as We Know It», NBC News, 12-11-2016
