ΔΙΑΒΑΣΜΑΤΑ Γράφει η Έλενα Αρτζανίδου / συγγραφέας-εκπαιδευτικός / ardjanidou.psichogios.gr
“Ο τελευταίος Έλληνας της Σμύρνης”, Ελένη Δικαίου, εκδόσεις Πατάκη
…Ο Σμύρνης Χρυσόστομος, αν και εξόριστος, δεν πτοήθηκε από τας απειλάς των Τούρκων, οι οποίοι σχεδίαζαν τη δολοφονία του. Κατά το διάστημα της εξορίας του εις Κωνσταντινούπολιν απηύθυνε μεγάλο αριθμό επιστολών εις τον πατριάρχη, εις τον βασιλέα της Ελλάδος, εις τους ισχυρούς της γης, εκλιπαρώντας τη βοήθεια των προς τους διωκόμενους χριστιανούς από τον Πόντο έως τα παράλια της Ιωνίας και της Θράκης… διαβάζει ο Ραφαήλ από τις σημειώσεις, ο ήρωας που επέλεξε η Ελένη Δικαίου ή καλύτερα ο τελευταίος Έλληνας της Σμύρνης, ο Μανουήλ, να του παραδοθούν για να διασωθεί η ιστορία και να γίνει γνωστή η ιστορία της Σμύρνης και κυρίως να διασωθεί η ιστορία, η μαρτυρία για τον δικό του ήρωα, τον Μητροπολίτη Χρυσόστομο.
Διαβάζοντας την εργασία του Μανουήλ, ο Ραφαήλ και μαζί του ο αναγνώστης περπατά, ανακαλύπτει, μυρίζει τη Σμύρνη στις όμορφες εποχές, στις μέρες της ανησυχίας, στην περίοδο που υποδέχτηκε πανηγυρίζοντας τον Ελληνικό στρατό. Συνομιλεί, ακούει, αφουγκράζεται τη Σμύρνη με τις πολλές διαφορετικές ψυχές με την ίδια και διαφορετική θρησκεία και γλώσσα που καταφέρνει ωστόσο για πολλά χρόνια να συνυπάρχει ειρηνικά. Ξεφυλλίζοντας ο Ραφαήλ το ημερολόγιο του Μανουήλ, εκείνου του μοναδικού μάρτυρα, που ήταν εκεί την τελευταία μαρτυρική στιγμή του Μητροπολίτη, εκείνου που έδωσε σάρκα και οστά η Ελένη Δικαίου, ο αναγνώστης ο έφηβος, ο νέος, ο ώριμος ταράζεται όταν ανακαλύπτει τη διαφορετική προσέγγιση σε καυτά ζητήματα ανάμεσα στον ύπατο αρμοστή Στεργιάδη και τον Μητροπολίτη Χρυσόστομο. Λούζεται με ιδρώτα , ταραχή, πόνο, οργή όταν οι φήμες που αφορούν τη Σμύρνη πλέον γίνονται πραγματικότητα και το κακό, η ήττα μαζί με τα χιλιάδες καραβάνια προσφύγων φτάνουν στη Σμύρνη από το εσωτερικό της Ανατολίας και ο αναγνώστης συμπάσχει μαζί του και βλέπει στα πονεμένα μάτια τους , τις κομματιασμένες ψυχές τους να αναζητούν βοήθεια. Βοήθεια που τη βρίσκουν μόνο από τον Χρυσόστομο και τους ντόπιους.
Και οι σημειώσεις του Μανουήλ, η εργασία του για τον άνθρωπο που θαύμαζε, τον Μητροπολίτη Χρυσόστομο, αυτή που χρόνια περίμενε τον παραλήπτη της, καθώς φτάνει στο τέλος της, τη στιγμή που «η Σμύρνη μάνα φλέγεται και ο βίαιος διωγμός είναι γεγονός, ο αναγνώστης διαβάζει και οργίζεται σαν ανακαλύπτει πως η μητέρα πατρίδα και οι μεγάλες δυνάμεις τους παρατούν αδιαφορούν για τις χιλιάδες ψυχές στην παραλία της Σμύρνης, ενώ μια άλλη σκηνή συγχρόνως διαδραματίζεται και η πένα της Ελένης Δικαίου , αιμορραγεί, το δάκρυ παγώνει, η ανάσα βαραίνει. Η σκηνή από την Αγία Φωτεινή με τον Μανουήλ παιδί να τρέχει να σωθεί από το αγριεμένο πλήθος και κάπου εκεί στα στενά της πόλης βιώνει και μαζί του και ο αναγνώστης, την πιο σκληρή, απάνθρωπη, εξευτελιστική γεμάτη κτηνωδία σκηνή. Τη σκηνή όπου ο όχλος χτυπά, μαχαιρώνει με μίσος και σέρνει γυμνό στα τούρκικα σοκάκια τον Μητροπολίτη ενώ εκείνος αγόγγυστα υπομένει το μαρτύριο. Το μαρτύριο ενός ποιμενάρχη που πάλεψε μέχρι τέλους για το ποίμνιο του. Μαρτύρησε με το σώμα και την ψυχή του αρνούμενος να εγκαταλείψει τους χιλιάδες Έλληνες.
Ένα ιστορικό μυθιστόρημα που συγκινεί. Γραμμένο από την ζωντανή πένα της Ελένης Δικαίου, μιας Μικρασιάτισσας που δεν ξεχνά. Δεν μασά. Αντίθετα λέει αλήθειες και προσκαλεί τους νέους και όχι μόνο να προσεγγίσουν την ιστορία του Ελληνισμού της Σμύρνης, αυτού του Ελληνισμού που υπέστη τον πιο βίαιο ξεριζωμό που γνώρισαν οι Έλληνες- μαζί και των Ποντίων.
Έλληνες της Σμύρνης και πρόσφυγες από τα βάθη της Ανατολής δεν περίμεναν συνωστισμένοι στην προκυμαία το βαπόρι, αντίθετα βίωσαν όσα ανθρώπου νους αδυνατεί να αντιληφθεί. Ένα έργο που ξεκάθαρα σε προκαλεί να αναρωτηθείς και να αναζητήσεις όλα εκείνα τα γιατί που αφορούν τη στάση της μητέρας πατρίδας και των μεγάλων δυνάμεων.
Η Ελένη Δικαίου, δίχως ίχνος μελοδραματισμού, δίχως καμιά διάθεση να σταθεί και να μεγαλώσει το μίσος ή να μελώσει τα όσα έγιναν ή δεν έγιναν καταφέρνει να παραδώσει ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα στους έφηβους κάνοντας τους γνωστό, προκαλώντας τη σκέψη, το συναίσθημα, αναγκάζοντας τους να αναρωτηθούν, να αναζητήσουν, να μελετήσουν για την ιστορία των Μικρασιατών, δηλαδή των Ελλήνων. Μια ιστορία που δε διαφέρει σε τίποτε από την ιστορία των Ποντίων, των Αρμενίων, των σημερινών Συρίων και ίσως με τη μνήμη ζωντανή και την ενσυναίσθηση να καταφέρουν και να αποτρέψουν πιθανούς νέους ξεριζωμούς ή καλύτερα να προστατέψουν την ανθρώπινη κοινότητα από ιαχές του μίσους που κουβαλούν τον πόλεμο.
Το βιβλίο θα πρέπει να φτάσει στα χέρια μαθητών, μαθητριών του Δημοτικού-Γυμνασίου και Λυκείου γιατί μόνο έτσι η Ιστορία μέσα από τη λογοτεχνία μπορεί να κρατήσει ζωντανή την μνήμη και να μην επιτρέψει την επανάληψη της.
