«Τα τρία αφηγήματα που περιλαμβάνονται στο βιβλίο “Ιστορικά Αφηγήματα του 1821”, εκδόσεις Πηγή (https://www.pigi.gr/product/istorika-afigimata-1821/), αν με κάποιο τρόπο μπορούσαν να συνδεθούν μεταξύ τους, θα μας έδιναν στη ροή τους την ιστορία της Επανάστασης του ’21, ξεκινώντας από την προεπαναστατική περίοδο, περνώντας στη συνέχεια στα χρόνια των μαχών της Επανάστασης σε στεριά και θάλασσα, και καταλήγοντας στην εποχή λίγο πριν από την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους»
Ο ανθολόγος –συγγραφέας Δημήτρης Φιλελές* (dimitrisfileles.blogspot.gr) μας …ξεναγεί στη σκληρή καθημερινότητα της Επανάστασης του 1821:
«Οι πρωταγωνιστές αλλά και τα υπόλοιπα πρόσωπα των διηγημάτων δεν είναι κάτι άλλο από άνθρωποι της καθημερινότητας, άνθρωποι που και σήμερα θα μπορούσαμε να συναντήσουμε στο διάβα μας, άνθρωποι που δεν αντέχουν την καταπίεση και ο καθένας με τον τρόπο του προσπαθεί να αποτινάξει τα δεσμά του οθωμανικού ζυγού.
Η καταπίεση που υφίσταται ο αδύναμος από τον δυνατό, ο άοπλος από τον ένοπλο, ο κατακτημένος από τον κατακτητή, ο πλούσιος από τον φτωχό, η γυναίκα από τον άντρα είναι εικόνες που σε όλη τους την έκταση παρουσιάζονται και στα τρία αφηγήματα.
Η απώλεια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας σε συνθήκες πολέμου, η επικράτηση της βαναυσότητας και της αδικίας ως “νόμων” στην καθημερινή ζωή, η απαξίωση των πνευματικών αγαθών είναι κοινά στοιχεία και των τριών αφηγημάτων. Αν μεταφέρουμε όλες αυτές τις εικόνες στη σύγχρονη πραγματικότητα, μπορούμε να δούμε ότι σε παρόμοιες συνθήκες και τηρουμένων των αναλογιών δεν υπάρχει σημαντική διαφοροποίηση στις συμπεριφορές των ανθρώπων.
Ως προς τους ήρωες των αφηγημάτων, γνωρίζουμε τόσα όσα οι συγγραφείς μας αναφέρουν για τα πρόσωπα αυτά, χωρίς να υπάρχει δυνατότητα προσέγγισής τους από άλλες πηγές.
Ωστόσο, το κοινό τους γνώρισμα είναι η αγάπη για την πατρίδα και ο αγώνας για την ελευθερία από όποια θέση και αν βρίσκονται, χωρίς να υπολογίζουν τις συνέπειες.
Ο επαναστατημένος Έλληνας Χρήστος Μηλιόνης
Ο Χρήστος Μηλιόνης είναι ο επαναστατημένος Έλληνας που αρνείται να ζήσει σκλάβος, γνωρίζοντας ίσως εξαρχής ποιο θα είναι το τέλος του.
Ο Λουκής Λάρας και η οικογένειά του είναι οι άμαχοι που κάθε στιγμή ζουν με τον κίνδυνο των αντιποίνων, χωρίς ποτέ να διαμαρτύρονται γι’ αυτό. Είναι το τίμημα που πρέπει κι αυτοί να πληρώσουν, αν χρειαστεί, για μια ελεύθερη Ελλάδα. Οι ναυτικοί της Κρήτης πολεμούν μέχρι την τελευταία στιγμή της επανάστασης εναντίον και των Τούρκων και των πειρατών, ενώ οι πιθανότητες ενσωμάτωσής τους στο νέο ελληνικό κράτος είναι μηδαμινές και ο φόρος αίματος που θα πληρώσουν στο μέλλον θα είναι πολύ βαρύς. Από το σύνολο των αφηγημάτων έχουμε μια ξεκάθαρη εικόνα για τη θέση της γυναίκας στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα από τα μέσα του 18ου αιώνα μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα. Στον “Χρήστο Μηλιόνη” η βαφτισιμιά του ήρωα -αν και αρραβωνιασμένη- όχι μόνο αρπάζεται από τον Τούρκο αγά, αλλά ο άρπαγας δικαιώνεται από τον Τούρκο ιεροδικαστή της Άρτας. Είναι προφανές ότι ως ανθρώπινη οντότητα θεωρείται κατώτερη και ασφαλώς δεν έχει δικαίωμα να εκφράσει τη γνώμη της ή να επιβάλει τη θέλησή της για όσα της συμβαίνουν.
Οι γυναίκες θύματα
Στον “Λουκή Λάρα”, η Αντριάνα, η ψυχοκόρη της οικογένειας, φτάνει στην αυτοκτονία, επειδή δεν μπορεί να αντέξει την ατίμωση από τον κατακτητή. Επιπλέον ο ήρωας του αφηγήματος είναι εκείνος που ουσιαστικά κανονίζει ποιον θα παντρευτούν οι αδελφές του, ενώ ο ίδιος εξαγοράζει με τα οικογενειακά του κειμήλια τη ζωή της Δέσποινας, την μετέπειτα συζύγου του, από το τούρκικο χαρέμι.
Στον “Πειρατή της Γραμβούσας”, η Χρυσώ, η κόρη του καπετάνιου, και η Βασίλω, η ψυχοκόρη, αρπάζονται από τους πειρατές, είτε για να ανταλλάξουν αυτοί τη ζωή των κοριτσιών με τη διαφυγή τους, είτε για να γίνουν τα κορίτσια αντικείμενο εμπορικής διαπραγμάτευσης με τους δουλέμπορους των ακτών της Βόρειας Αφρικής. Είναι φανερή, λοιπόν, η υποδεέστερη κοινωνική θέση της γυναίκας και στα τρία αφηγήματα. Η κοινωνική πρόοδος και η χειραφέτηση των γυναικών, η συμμετοχή τους σε όλες τις κοινωνικές διεργασίες, η νομοθετική κατοχύρωση της ισοτιμίας των φύλων, είναι στοιχεία που αναμφισβήτητα δείχνουν ότι η θέση της γυναίκας έχει ασφαλώς βελτιωθεί από τότε μέχρι σήμερα.
Όμως, είναι άραγε επαρκή τα νομικά έγγραφα, οι εξαγγελίες των κυβερνήσεων και τα μεγαλόπνοα σχέδια, ώστε να περάσουμε από την θεωρία στην πράξη; Δυστυχώς, η πραγματικότητα διαψεύδει ή, αν μη τι άλλο, δεν επιβεβαιώνει τις θεωρητικές προσεγγίσεις ή τις καλές προθέσεις. Μόλις οι κοινωνικές συνθήκες γίνουν πιο πιεστικές, τα πρώτα εύκολα θύματα είναι και πάλι οι γυναίκες. Επειδή οι βαθιά ριζωμένες στρεβλές αντιλήψεις αναδύονται με ευκολία στην επιφάνεια και αποτελούν βαλβίδες εκτόνωσης για όλα εκείνα τα απωθημένα πρότυπα που υποβόσκουν και αναζητούν πάντα την ευκαιρία της επανεμφάνισης και της επιβεβαίωσης.
Χρειάζεται, όπως φαίνεται, να διανύσουμε ακόμα πολύ μεγάλη διαδρομή και να δώσουμε ακόμα πολλούς κοινωνικούς αγώνες μέχρι να πετύχουμε την ισότητα όχι μόνο των δύο φύλλων, αλλά και των ανθρώπων».
*Ο Δημήτρης Φιλελές εργάστηκε ως εκπαιδευτικός. Από τις εκδόσεις «Απόπειρα» κυκλοφορούν προσωπικές ποιητικές του συλλογές. Από τις εκδόσεις «Πηγή» κυκλοφορεί «η Ανθολογία Πασχαλινού Διηγήματος».
Στο διαδίκτυο κυκλοφορούν βιβλία του θεατρικής παιδικής σκηνής. Ποιήματά του και πεζά έχουν δημοσιευθεί σε συλλογικά έργα.
